Ảnh minh họa.
Phật giáo Việt Nam và sự dung hợp tam giáo thời Trần
Được như vậy mới phù hợp với tinh thần dân tộc của chúng ta trong giai đoạn hiện tại này.
Khi chọn lựa, tôi chấm ngay cái điểm Phật giáo đời Trần. Tôi cho đó là một điểm son.
Đó là thời gian xứng đáng để cho chúng ta nương theo mà tu, nương theo mà truyền bá và cũng nương theo mà thể hiện được tinh thần lợi dân ích nước.
Đem tất cả khả năng đức độ của chúng ta gieo rắc cho người dân, cho đất nước mình được những mầm non tươi đẹp và cường tráng.
Do đó chúng tôi lấy Phật giáo đời Trần làm cái mốc chánh.
Khi xây dựng xong Thiền viện, tôi đặt tên là Thiền viện Trúc Lâm, đúng với ý nghĩa là Trúc Lâm Yên Tử.
Chữ Trúc Lâm có hai:
1. Trúc Lâm khi đức Phật còn tại thế, Ngài đã được nhà Vua xây dựng một ngôi Tinh xá để tên là Tinh xá Trúc Lâm. Đó là Trúc Lâm thời đức Phật.
2. Trúc Lâm hiện nay của chúng ta là Trúc Lâm Yên Tử, chớ không phải Trúc Lâm của ngôi Tinh xá thuở kia.
Trúc Lâm Yên Tử để nói lên một hệ thống truyền bá Phật pháp ngay trong đời Trần.
Hệ thống truyền bá đó có những ưu gì, đặc điểm nào mà tôi chọn? Đây là điều tôi sẽ nói ở sau.
Khi tôi chọn được tên để đặt là Thiền viện Trúc Lâm, thì tự nhiên quí vị thấy đó là một tâm hồn đang hướng về Phật pháp.
Mà Phật pháp này đã được dân tộc Việt Nam chọn lọc.
Từ sự chọn lọc này ứng dụng được để truyền bá cho mọi người. Nói tới Trúc Lâm Yên Tử thì chắc không ai chẳng biết.
Nhưng tinh thần trong đó thì ít người thấu hiểu.
Như tôi đã nói, một nước độc lập thì phải độc lập về chánh trị, về quân sự, về văn hóa, về kinh tế.
Thì thời Trần là thời giành được thắng lợi sau khi quân Nguyên Mông sang xâm lấn đất nước ta.
Các Vua đời Trần đã chống được giặc.
Như vậy về phần chánh trị, về quân sự thì các ngài đã làm rất vẻ vang cho đất nước.
Về văn hóa thì thời Trần, nếu quí vị đọc lại những bản văn đời Trần thì thấy các Vua đời Trần đã có ý niệm cụ thể rằng chúng ta không thể nào mượn văn hóa Trung Quốc làm văn hóa Việt Nam mãi.
Mà văn hóa thì chữ viết là một điều kiện thể hiện nền văn hóa của mình.
Cho nên đời Trần tuy là học chữ Hán, nhưng các ngài muốn chuyển thành chữ Việt, do đó mới trọng chữ Nôm.
Tuy chữ Nôm đã có trước rồi, nhưng tới đây là thời phát triển.
Cho nên vua Trần Nhân Tông khi còn làm Thái thượng hoàng, Ngài đã viết một bản văn rất có giá trị đạo đức, đến nay vẫn còn nguyên vẹn.
Bản văn đó là bài phú Cư Trần Lạc Đạo, hoàn toàn bằng chữ Nôm.
Như vậy thì không phải chỉ độc lập bằng quân sự, bằng chánh trị thôi mà Ngài muốn độc lập luôn cả về văn hóa, không lệ thuộc Trung Quốc.
Đó là điều tôi thấy rất là đáng nể, đáng kính.
Hiện nay chúng ta phải làm sao để cho đạo Phật được tốt.
Mà muốn đạo Phật tốt thì chúng ta phải tạo cái duyên cho đời được đẹp.
Chớ không thể nào đạo tốt mà đời để mặc thế nào cũng được.
Chúng ta phải làm sao cho đạo với đời đều tốt đẹp với nhau.
Thời Trần các Vua là Thiền sư, hiểu Phật pháp rất uyên thâm.
Các ngài lại yêu nước, giành quyền lợi cho dân tộc, làm những việc xứng đáng như vậy.
Khi làm tất cả việc đó, các ngài không bao giờ xao lãng sự tu tập, sự nghiên cứu Phật pháp.
Chúng ta thấy đạo Phật thời Trần là một đạo Phật rất tích cực, nằm ở trong hệ thống chánh quyền.
Đem đạo đức làm lợi ích cho dân.
Nhưng cái hay của các ngài là những ông vua Thiền sư, khi cầm quân đánh giặc chống ngoại xâm không lúc nào các ngài tuyên bố rằng tôi nhân danh đạo Phật để đi đánh giặc.
Mà đạo Phật chỉ có ở trong tâm của các ngài.
Còn hành động chống ngoại xâm, là trách nhiệm của một công dân, của người lãnh đạo đất nước, chớ không đem đạo Phật vào việc chiến tranh để làm hoen ố đạo.
Đó là điều rất hay.
Các Vua từ vua Trần Thái Tông cho đến Trần Nhân Tông, rồi sau này Anh Tông v.v… đều là những ông Vua thấm nhuần đạo Phật.
Mà chưa bao giờ nhân danh đạo Phật để làm chuyện sát hại quần sanh, chỉ khi rỗi, khi nhàn hạ thì các ngài cố gắng đem đạo Phật ứng dụng tu hành và truyền bá cho quần chúng.
Còn khi loạn lạc thì các ngài nhân danh là một người có trách nhiệm với đất nước, đứng ra lãnh đạo chống ngoại xâm, chớ không có bóng dáng đạo Phật ở trong đó.
Chúng ta dùng hình ảnh Thiền tông đời Trần là một hình ảnh rất tốt đẹp.
Nên khi đặt tên Thiền viện rồi, tôi đã có chủ trương khôi phục Thiền tông đời Trần.
Trích trong: Nguyện Vọng Của Tôi.
HT. Thích Thanh Từ