Quảng Ninh là quê gốc nhà Trần, nơi phát tích của dòng thiền Trúc Lâm tại Yên Tử với dấu tích còn để lại nhiều ngôi chùa nổi tiếng. Bên cạnh đó, bản đồ Phật giáo Vùng mỏ cũng có hàng trăm di tích, danh lam thắng cảnh là những ngôi chùa như Lôi Âm, Long Tiên, Cái Bầu, Ba Vàng… Đây có thể chưa phải là những ngôi chùa cổ nhất, lâu đời hay kỳ vĩ nhất trên cả nước, nhưng nhiều trong số đó là điểm nhấn nổi bật trên bản đồ du lịch, kinh tế di sản của tỉnh và cả nước nói chung.
Suối Giải Oan nằm trên tuyến hành hương tại khu di tích - danh thắng Yên Tử.
Quảng Ninh có lợi thế địa hình tự nhiên “tựa sơn, hướng bể” tạo ra phong cảnh có sự thu hút lớn đối với du khách. Các ngôi chùa cũng theo đó thường nằm trong 2 nhóm, là nằm trên núi giữa một hệ sinh thái nguyên sơ, rộng lớn và nằm ven biển giữa nơi quanh năm có tiếng sóng vỗ bờ. Chính vì vậy, du khách đi tham quan, lễ Phật vừa có thể trải nghiệm cảnh quan giữa núi rừng xanh tươi hay phóng tầm mắt ra xa, cảm nhận sự mặn mòi, phóng khoáng của biển. Tiêu biểu như ở chùa Ngọa Vân, chùa Yên Tử, chùa Lôi Âm, tuyến đường hành hương là những con đường rừng, đi qua những rặng cây lâu niên, những ngôi chùa nhỏ cổ kính, nép mình giữa màu xanh của rừng càng thêm huyền bí, trầm mặc hơn, linh thiêng hơn. Hay ở chùa Cái Bầu, chùa Trúc Lâm Cô Tô, Đảo Trần thì không gian mênh mông của biển trời chính là điểm đặc sắc thu hút thêm du khách.
Khai thác tiềm năng di sản này, Quảng Ninh đã có những quyết sách lớn trong nhiều năm qua. Một trong đó chính là việc tập trung nguồn lực, đặc biệt là huy động nguồn lực ngoài ngân sách để bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích, qua đó tạo diện mạo khang trang, bền vững cho hàng loạt các di tích Phật giáo trên địa bàn. Hơn thế, nhiều ngôi chùa đã được mở rộng về khuôn viên tạo không gian “xanh, sạch, đẹp”, đầu tư hệ thống dịch vụ đa dạng, đáp ứng nhu cầu của nhiều dòng khách, kể cả khách nước ngoài lẫn khách Việt, khách bình dân cho đến dòng khách cao cấp. Hệ thống cơ sở hạ tầng gắn kết giữa phát triển kinh tế - xã hội nói chung và cho du lịch di sản nói riêng cũng được đầu tư đồng bộ từ hệ thống đường giao thông chiến lược với đủ các loại hình (đường bộ, đường cao tốc, cảng hàng không, cảng tàu khách quốc tế…) cho tới hệ thống điện, đường, cáp tại nhiều danh thắng Phật giáo. Các tour tuyến du lịch gắn với những di tích Phật giáo cũng có sự phát triển theo hướng kết nối và thu hút du khách vừa tham quan một vùng biển đảo hùng vĩ, vừa trải nghiệm văn hóa tâm linh và nghỉ dưỡng cao cấp trên địa bàn.
Quảng Ninh trong những năm qua rất chú trọng khâu quản lý nhà nước về di sản, trong đó có việc bảo đảm môi trường kinh doanh lành mạnh tại các chùa, nhất là vào mùa hội xuân đón lượng khách lớn nhất trong năm. Quảng Ninh cũng được đánh giá là điểm sáng trong tổ chức và quản lý lễ hội nhiều năm qua, với phần nghi lễ trang nghiêm, phần hội vui tươi, lành mạnh với đa dạng các hoạt động văn hóa, thể thao; đảm bảo từ ANTT, ATGT, vệ sinh môi trường, giảm thiểu các tệ nạn cờ bạc, móc túi, ăn xin, ăn mày, kinh doanh thực phẩm gây phản cảm…
Mặc dù chưa nhiều nhưng di sản Phật giáo trên địa bàn cũng đã thu hút được một số doanh nghiệp đầu tư nghiêm túc, tỉ mỉ, cẩn trọng, tạo ra những không gian văn hóa lành mạnh, có sự gắn kết chặt chẽ với giá trị cốt lõi của di sản, là điểm nghỉ dưỡng lý tưởng cho du khách. Thông qua các mô hình, sản phẩm, các doanh nghiệp đã góp phần lan tỏa hình ảnh, di sản Phật giáo Quảng Ninh đến với du khách bốn phương. Một mô hình đã tạo được thương hiệu riêng chính là Trung tâm Văn hóa Trúc Lâm do Công ty CP Phát triển Tùng Lâm đầu tư dưới chân Yên Tử. Công trình được thiết kế, xây dựng từ các chất liệu truyền thống, không gian trầm mặc mang nét văn hóa Việt; những trải nghiệm cũng được sáng tạo, đầu tư kỹ lưỡng theo hướng cân bằng thân - tâm - trí của du khách. Nhiều lao động địa phương từ đây đã trực tiếp tham gia vào hoạt động du lịch, lan tỏa các giá trị văn hóa bản địa và làm giàu trên chính quê hương mình.
Lầu chuông, lầu khánh tại chùa Trúc Lâm Cô Tô.
Có thể nói, đồng hành với tỉnh trong bảo tồn, khai thác hiệu quả các giá trị kinh tế di sản Phật giáo còn phải kể tới vai trò của Giáo hội Phật giáo Quảng Ninh. Giáo hội đã có nhiều đóng góp khôi phục, lan tỏa, thắp sáng dòng Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử trong những năm gần đây. Trong đó phải kể đến việc trùng tu, xây dựng mới nhiều ngôi chùa, bao gồm cả những ngôi chùa ở vùng sâu, vùng xa, biên giới hải đảo như đền - chùa Xã Tắc, đền - chùa Hải Hà, chùa Trúc Lâm Cô Tô, chùa Trúc Lâm Đảo Trần… Với nhiều hoạt động ý nghĩa, Giáo hội cũng góp phần lan tỏa hình ảnh, giá trị các di sản Phật giáo Quảng Ninh khắp cả nước và trên thế giới, như: Đại lễ VESAK năm 2008, nghi lễ tưởng niệm Phật hoàng Trần Nhân Tông nhập niết bàn hằng năm, lễ đón xá lợi Phật Thích Ca Mâu Ni năm 2025 và nhiều hoạt động từ thiện nhân đạo, an sinh xã hội khác.
Du lịch văn hóa tâm linh có thể nói là một trong những loại hình du lịch có thế mạnh của Quảng Ninh. Trong đó, những ngôi chùa thường xuyên thu hút du khách, phật tử đến tham quan, chiêm bái lên tới hàng triệu khách hằng năm, đóng góp quan trọng vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Không chỉ vậy, các di sản Phật giáo này còn tạo dựng thành những thương hiệu riêng cho hình ảnh du lịch Quảng Ninh trên bản đồ du lịch cả nước.
Nhìn rộng ra ở khu vực châu Á thì cũng có nhiều ngôi chùa nổi tiếng của Thái Lan, Nhật Bản, Trung Quốc, Ấn Độ… là những điểm du lịch lớn, trở thành biểu tượng của vùng đất, địa phương có di sản. Quảng Ninh có nhiều điểm chùa nằm trong Quần thể Di tích - danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc vừa qua đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới. Đây là cơ hội để những điểm du lịch Phật giáo của tỉnh gắn với quần thể di sản này tiếp tục vươn tầm quốc tế mạnh mẽ hơn nữa trong tương lai.