Chủ tịch nước Lương Cường, Tổng thống Sri Lanka Anura Kumara Dissanayaka và các đại biểu dự Lễ khai mạc Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc - Vesak 2025, ngày 6/5 tại TP. Hồ Chí Minh. (Nguồn: TTXVN)
Ngoại giao tôn giáo không chỉ là nhịp cầu kết nối giữa các quốc gia, các cộng đồng khác biệt về văn hóa, tín ngưỡng mà còn là biểu hiện sinh động cho tư duy đối ngoại mới dựa trên giá trị nhân văn, đạo đức và tinh thần hòa hợp. Trong tiến trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, Việt Nam đã và đang vận dụng hiệu quả sức mạnh đặc biệt này để nâng cao vị thế quốc gia và thúc đẩy phát triển bền vững.
Nền tảng cho ngoại giao nhân văn
Với truyền thống văn hóa lâu đời, Việt Nam là quốc gia đa dân tộc, đa tôn giáo. Cả nước hiện có hơn 26,5 triệu tín đồ, chiếm khoảng 27% dân số, theo các tôn giáo khác nhau như Phật giáo, Công giáo, Tin lành, Hồi giáo, Cao Đài, Phật giáo Hòa Hảo... Điểm nổi bật là không có xung đột tôn giáo, không có sự phân biệt đối xử, mà thay vào đó là sự chung sống hòa hợp giữa các tín ngưỡng, tạo nên một xã hội đoàn kết và ổn định.
Từ lâu, Đảng và Nhà nước ta xác định tín đồ các tôn giáo là một bộ phận quan trọng của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Chính sách nhất quán là tôn trọng tự do tín ngưỡng, tạo điều kiện để các tôn giáo hoạt động theo hiến chương, điều lệ đã được công nhận. Các tổ chức tôn giáo không chỉ được khuyến khích gắn bó với dân tộc, mà còn được khơi dậy, phát huy như một nguồn lực quan trọng trong phát triển đất nước.
Trên nền tảng đó, hoạt động quốc tế của các tổ chức tôn giáo Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ. Nhiều đoàn đại biểu tôn giáo đã tham gia hội thảo, diễn đàn quốc tế như Đối thoại liên tín ngưỡng Á - Âu (ASEM), Đối thoại Liên tín ngưỡng châu Á - Thái Bình Dương... Việt Nam cũng nhiều lần đăng cai các sự kiện tôn giáo quốc tế lớn như Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc (Vesak), Tổng hội Dòng Đa Minh thế giới hay Hội nghị Giám mục Á châu.
Thông qua đó, Việt Nam không chỉ giới thiệu với bạn bè năm châu hình ảnh đất nước yêu chuộng hòa bình, tôn trọng đa dạng tín ngưỡng, mà còn góp phần nâng cao hiệu quả công tác đối ngoại nhân dân, củng cố vị thế quốc tế của quốc gia.
Khai mở không gian đối thoại và hợp tác liên văn hóa
Trên thế giới, “ngoại giao tôn giáo” được định nghĩa là việc sử dụng các giá trị, thể chế và nhân vật tôn giáo nhằm thúc đẩy đối thoại, giải quyết xung đột và xây dựng hòa bình. Không giống với ngoại giao truyền thống vốn thiên về đàm phán lợi ích chính trị - kinh tế, ngoại giao tôn giáo tập trung vào các giá trị đạo đức, nhân văn, sử dụng ảnh hưởng của các nhà lãnh đạo tôn giáo để kết nối và tạo sự tin cậy giữa các bên.
Các tín đồ Phật giáo và Hồi giáo cùng thả đèn lồng trước Borobudur, ngôi đền Phật giáo lớn nhất thế giới, trong dịp lễ Vesak 2025 gần Magelang, Indonesia, ngày 12/5. (Nguồn: AFP)
Các nội dung chủ yếu của ngoại giao tôn giáo gồm đối thoại liên tôn, sử dụng quyền lực mềm và giải quyết xung đột thông qua nền tảng tín ngưỡng. Đây là cách tiếp cận đang ngày càng được nhiều quốc gia sử dụng như một công cụ chiến lược trong hội nhập quốc tế và xây dựng hình ảnh quốc gia.
Ấn Độ là một trong những quốc gia tiêu biểu vận dụng thành công ngoại giao tôn giáo. Thông qua việc lan tỏa đạo Phật và đạo Hindu từ hàng nghìn năm trước, Ấn Độ đã tạo nên mối liên kết văn hóa - tinh thần sâu sắc với khu vực này. Hiện nay, nước này duy trì hàng chục trung tâm văn hóa tại các quốc gia châu Á và đẩy mạnh bảo tồn các di sản tôn giáo ở nước ngoài như một phần của chiến lược ngoại giao văn hóa - tôn giáo toàn diện.
Tại khu vực Trung Đông, nơi đa dạng tôn giáo, sắc tộc, ngoại giao tôn giáo đóng vai trò không thể thiếu trong duy trì ổn định khu vực, giảm thiểu xung đột và tăng cường đối thoại liên tôn giáo. Từ chỗ là nguyên nhân tiềm tàng của chia rẽ, tôn giáo đã trở thành cầu nối, đóng góp tích cực cho hòa bình và hợp tác.
Lan tỏa giá trị Việt bằng ngoại giao tôn giáo
Đảng, Nhà nước Việt Nam trong nhiều năm qua đã xác định rõ vai trò đặc biệt của ngoại giao tôn giáo trong tổng thể chiến lược đối ngoại. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Phát huy những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp và các nguồn lực của các tôn giáo cho sự nghiệp phát triển đất nước”.
Trên thực tế, quan điểm này đã được cụ thể hóa qua nhiều hoạt động đối ngoại cấp cao. Trong chuyến công tác Hoa Kỳ tháng 9/2024, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã gặp Thủ tướng Tòa thánh Vatican Pietro Parolin. Hai bên đánh giá cao quan hệ Việt Nam-Vatican, nổi bật là việc thiết lập Văn phòng Đại diện thường trú của Tòa thánh tại Hà Nội, một bước tiến lớn trong quan hệ song phương.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tiếp Thủ tướng Vatican, Hồng y Pietro Parolin vào ngày 19/11/2024. (Nguồn: TTXVN)
Cùng năm, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng có các cuộc tiếp xúc quan trọng với giới lãnh đạo Vatican, khẳng định thiện chí và sự tôn trọng lẫn nhau giữa hai bên. Đây là biểu hiện sinh động cho sự kết hợp giữa ngoại giao nhà nước và ngoại giao tôn giáo, mở ra triển vọng hợp tác sâu rộng trên nền tảng tôn trọng giá trị đạo đức, văn hóa, tín ngưỡng.
Một dấu mốc đặc biệt của năm 2025 là sự kiện Đại lễ Phật đản Liên hợp quốc Vesak lần thứ 20 được tổ chức tại Việt Nam - lần thứ tư nước ta vinh dự đăng cai sự kiện này. Với hơn 2.700 đại biểu, trong đó có hơn 1.200 đại biểu quốc tế từ 85 quốc gia, Vesak 2025 đã khẳng định vai trò và năng lực tổ chức của Phật giáo Việt Nam cũng như sự đồng hành, hỗ trợ của Nhà nước.
Phát biểu tại Lễ khai mạc, Chủ tịch nước Lương Cường nhấn mạnh: “Đại lễ Vesak là sự kiện có ý nghĩa lớn, không chỉ với cộng đồng Phật tử mà còn với cả thế giới yêu chuộng hòa bình. Chính sách tôn giáo của Việt Nam luôn nhất quán, tôn trọng và bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng cho mọi người”. Đồng thời, Vesak 2025 với thông điệp “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì hòa bình thế giới và phát triển bền vững” cũng cho thấy cách Việt Nam lồng ghép khéo léo thông điệp quốc gia vào các sự kiện tôn giáo quốc tế.
Đối thoại niềm tin trong dòng chảy toàn cầu
Nhìn lại hành trình đổi mới và hội nhập quốc tế, dễ thấy tôn giáo – và đặc biệt là ngoại giao tôn giáo – ngày càng khẳng định vai trò là kênh đối ngoại giàu tiềm năng, giàu sức thuyết phục. Không chỉ góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, các tổ chức tôn giáo còn đồng hành cùng Nhà nước trong bảo vệ chủ quyền, thúc đẩy giao lưu quốc tế và quảng bá hình ảnh Việt Nam nhân văn, khoan dung và hòa hợp.
Nhà thờ đá Đạ Tông nằm giữa xã Đạ Tông, huyện Đam Rông, tỉnh Lâm Đồng là nơi hành lễ chính cho hơn 10.000 giáo dân.
Thượng tọa Thích Đức Thiện, Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam từng nhận định: “Công tác ngoại giao tôn giáo đã góp phần nâng cao vị thế, hình ảnh của đất nước, con người Việt Nam với cộng đồng quốc tế”.
Điều này phản ánh chân thực vai trò cầu nối của tôn giáo trong việc đưa những giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt lan tỏa mạnh mẽ trên bình diện quốc tế.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra nhiều thách thức mới: từ xung đột tôn giáo đến khủng hoảng đạo đức, thì chính việc vận dụng hiệu quả ngoại giao tôn giáo không chỉ giúp Việt Nam khẳng định vị thế mà còn đóng góp vào hòa bình, ổn định và phát triển chung của khu vực và thế giới.
TS. Đặng Thanh Phú